معرفی رشته تحصیلی: مهندسی نفت

هدف از انتشار این مقاله آشنایی دانش آموز بورسیه بنیاد خیریه اکبر سلطانی نسب با رشته ی مهندسی نفت است تا بتواند با نگاهی عمیق تر به انتخاب رشته پایه دهم یا انتخاب رشته ی دانشگاهی بپردازد. در ابتدا و به ساده ترین روش می توان گفت اگر به عنوان یک دانش آموز به مباحثی همچون زمین شناسی، شیمی و ریاضیات علاقه مندید و از کار کردن در شرکت های بزرگ و تکنولوژیک لذت می برید و در کنار اینها تحمل کار در نقاط دورافتاده و با شرایط آب و هوایی سخت را دارید شغل مهندسی نفت برای شما مناسب است.

تعریف مهندسی نفت (Petroleum engineering) : کاربرد دانش، فناوری، ریاضیات و اقتصاد در فرایند اکتشاف، استخراج، برآورد مخزن و توسعه ی نفت، گاز و سایر ترکیبات هیدروکربنی از مخازن زیرزمینی و انتقال آنها به پالایشگاه، صنایع پایین‌دستی و مصرف‌کننده ‌است. شایان توجه است که پالایش نفت در حیطه ی صنایع پایین‌دستی صنایع نفت و گاز بوده و در محدوده ی مهندسی شیمی قرار می‌گیرد.

مهندس نفت روش های استخراج نفت و گاز از زیر زمین را طراحی کرده و توسعه می دهد .محل کار مهندس نفت در دفاتر کاری، پالایشگاه ها، محل های حفاری و یا آزمایشگاه های تحقیقاتی می باشد.
پس از کشف منابع نفتی یا گازی، مهندس نفت با همکاری زمین شناسان و دیگر متخصصان، ساختار زمین و خصوصیات صخره های حاوی ذخایر و روشهای حفاری را تعیین کرده و عملیات حفاری را آغاز و مدیریت می کند. از آنجایی که تنها درصد کمی از نفت و گاز موجود در منبع تحت فشار طبیعی از چاه فوران می کند، لذا مهندس نفت از انواع روشهای مختلف به منظور استخراج منابع هیدروکربنی استفاده می کند. این روشها شامل تزریق آب، مواد شمیایی، گاز یا بخار به درون یک منبع نفت جهت با فشار بیرون راندن نفت بیشتر می باشد. از آنجایی که حتی با به کارگیری کاملترین روشهای امروزی تنها قسمتی از نفت یا گاز یک منبع کشف می شود، لذا مهندس نفت به امور تحقیقاتی و گسترش فناوری و روشهای کار آمدتری می پردازد تا میزان کشف را افزایش داده و از هزینه حفاری و مراحل تولید بکاهد.

در مجموع مهندس نفت در یکی از حوزه های اکتشاف، حفاری و یا بهره برداری کار می کند. مهندس نفت با تخصص بهره برداری به بررسی تولید از مخازن نفت و گاز و رفع مشکلات مربوطه می‌پردازد. تخصص او معمولا پس از به اتمام رسیدن کشف مخزن و حفاری آن به کار می آید و مهمترین کار یک مهندس نفت در حوزه بهره برداری، جلوگیری از افت فشار ناگهانی چاه به دلیل بهره برداری نامناسب و صیانت از مخزن جهت بهره برداری بیشتر می باشد.
مهندس نفت با تخصص مخزن، به عنوان یکی دیگر از بازیگران عرصه نفت، پس از اکتشاف منابع هیدروکربنی (نفت، گاز و …. ) توسط تیم اکتشاف، به منظور تکمیل کار و بررسی بیشتر مخازن یافت شده و مدل سازی آنها به منظور انجام عملیات بعدی وارد میدان می شود.
مهمترین کار یک مهندس نفت در بخش مخازن عبارت است از : بررسی قابلیت تولید در مخزن با بکارگیری و بهره مندی از شیوه‌های جدید مطالعاتی و مدلسازی، ارزیابی توزیع فشار و توجیه افت آن در مخزن و چگونگی کنترل آن، انتخاب و ارائه روش عملی افزایش برداشت از مخازن با احتساب ملاحظات فنی واقتصادی و مدیریت و صیانت از مخازن نفت و گاز کشور.
مهندسان مخازن فعالیت‌هایی شبیه به مهندسان بهره‌برداری دارند و درواقع یک جور پل ارتباطی بین تیم اکتشاف و حفاری و تیم بهره‌برداری هستند و حلقه گمشده ارتباطی بین این دو گروه می‌باشند.
پس از اکتشاف و شناسایی و مدل سازی مخازن نفت، مهندس نفت در حوزه حفاری عملیات هایی نظیر عملیات حفاری، مهندسی گل حفاری و … را به منظور دستیابی به نفت یا گاز موجود در مخازن بر عهده دارد. فعالیت این گروه از متخصصان منجر به استخراج نفت توسط بهره‌برداران می‌شود. مهندسی نفت با تخصص حفاری یکی از سخت ترین و پر خطر ترین، و البته پر درآمد ترین مشاغل نفتی می باشد. از جمله ویژگی های مهم مهندسین حفاری، توانایی کار در شرایط دشوار و عملیاتی-بیابانی است که معمولا دوری از خانواده بر این سختی می‌افزاید .

ساعات کار مهندس نفت با توجه به نوع تخصص و محل کار او متفاوت است. به طور کلي پرسنل دکل و سکوهای نفتی (منطقه عملیاتی) به صورت اقماري (دو هفته کار و دو هفته استراحت) و در دو شيفت کاري (روزکار و شب کار) مشغول به کارند. به عبارت ديگر در يک ماه، چهار شيفت کاري وجود دارد. سایر کارکنان دکل همچون کمپاني‌من، رئيس دستگاه، زمين‌شناس، گل‌نگار، گلشناس، پزشک، مکانيک و برقکار که حدود ۱۰۰ نفر برای یک دکل می شوند، معمولا در طول شبانه‌روز در محل دکل حضور دارند.

پرسنل دکل حفاري خشکي و سکوهاي حفاري دريايي مشابه يکديگرند.همچنین کارکنان سکوهای دریایی در همان جا استراحت می کنند و امکانات امداد و نجات از جمله هلی کوپتر و قایق های نجات و تیم پزشکی در محل آماده است تا در مواقع خطر همچون وقوع حریق فورا عملیات امداد و نجات را آغاز نمایند.

شما به عنوان مهندس نفت در صورت کسب تجربه در این صنعت می توانید مراحل مختلف شغلی را طی کرده و در سمت های مختلف در شرکت های نفتی کار کنید. یکی از بالاترین سمت ها در روی دکل و منطقه عملیاتی، “کمپانی من” می باشد. کمپانی من یا ناظر عملیات حفاری، بالاترین مقام مدیریتی در محل، معرفی کننده شخصی به عنوان نماینده تمام وقت شرکت نفت در محل حفاری چاه است که بر اجرای برنامه حفاری ارائه شده از سوی اداره کل حفاری مطابق بر زمانبندی به صورت ۲۴ ساعته نظارت داشته و با ارائه راهکارهای لازم در شرایط مقتضی، ضمن رعایت نکات ایمنی و صرفه جویی در هزینه ها سبب تسریع درحفاری چاه می شود.

وظایف مهندس نفت

وظایف و مسئولیت های مهندس نفت) در صورتی که مطابق با تخصصش به کار مشغول شده باشد( به حوزه ای که کار می کند بستگی دارد. به طور کلی وظایف کلی مهندس نفت در بخش های مختلف شامل موارد زیر است :

• طراحی تجهیزات برای استخراج نفت و گاز به سودآورترین روش
• توسعه راه های تزریق آب، مواد شیمیایی، گازها یا بخار به ذخیره های نفتی
• توسعه برنامه های حفر زمین های نفت خیز و بازیابی نفت و گاز
• اطمینان یافتن از ارزیابی درست چاه ها
• استفاده از تجهیزات کامپیوتری برای شناسایی محل چاه ها و انجام درست عمل حفاری
• اطمینان یافتن از نصب، بکارگیری و نگهداری درست از تجهیزات
• همکاری با سایر متخصصان مانند زمین شناسان، مهندسان شیمی و…

کدام دروس دوره دبیرستان در رشته مهندسی نفت بیشتر کاربرد دارند؟

شیمی: به‌جرات می‌توان گفت درس شیمی در دوره دبیرستان کاربردی‌ترین درس در رشته مهندسی نفت به شمار می‌رود و لازم است دانشجو در بدو ورود به این رشته تحصیلی با مباحث شیمی نظیر ترمودینامیک شیمیایی، خواص و رفتار گازها و محاسبات شیمیایی و قوانین اسیدها و بازها آشنایی کامل داشته باشد.
ریاضی: تمامی مباحث ریاضی دوره دبیرستان به‌صورت پیشرفته‌تر در دروس ریاضی مرتبط با رشته مهندسی نفت (ریاضی ۱ و ۲، معادلات دیفرانسیل، ریاضیات مهندسی، کاربرد ریاضیات در مهندسی نفت) نیز گنجانده‌ شده‌‌اند. ناگفته نماند که ضروری است دانشجو قبل از ورود به رشته مهندسی نفت با مباحثی نظیر مشتق و کاربرد آن، فنون انتگرال‌گیری، مساحت و مقاطع مخروطی، توابع مثلثاتی، آمار و احتمال، ماکزیمم و مینیمم توابع آشنایی داشته باشد.
زمین‌شناسی: دانشجو رشته مهندسی نفت باید با مباحثی نظیر منابع معدنی و ذخایر انرژی، فرایندهای آذرین درونی و رسوبی، زمین‌شناسی ایران، گسل و چین‌خوردگی، کانی‌شناسی و غیره از قبل آشنایی داشته باشد.
فیزیک: مباحثی نظیر اندازه‌گیری، تبدیل واحدها، چگالی مواد، انرژی، دینامیک، توان، دما و گرما، تأثیر فشار و ناخالصی در نقطه جوش و انجماد نیز برای تحصیل در این رشته حائز اهمیت هستند.
زبان انگلیسی: بیشتر دروس اصلی و تخصصی رشته مهندسی نفت به زبان انگلیسی هستند، بنابراین لازم است دانشجو با زبان انگلیسی آشنایی مناسبی داشته باشد.
امکان ادامه تحصیل در رشته مهندسی نفت در داخل ایران چگونه است؟

رشته مهندسی نفت در ایران در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری نیز دارای گرایش‌هایی است؛ در همین راستا گرایش‌های مقطع کارشناسی ارشد شامل موارد زیر هستند:
۱. گرایش اکتشاف
۲. گرایش حفاری
۳. گرایشی بهره‌برداری
۴. گرایش مخازن هیدروکربوری
۵. گرایش مدیریت مخازن هیدروکربوری
۶. گرایش ساخت تجهیزات نفتی

لازم به ذکر است که گرایش‌های مختلف در کارشناسی ارشد بسط یافته مباحث مطرح‌ شده در گرایش‌های مختلف مقطع کارشناسی به‌ صورت پیشرفته‌تر هستند. همچنین برخی از گرایش‌ها مانند مدیریت مخازن هیدروکربوری (دانشگاه صنعت نفت) و ساخت تجهیزات نفتی (دانشگاه امیرکبیر) گرایش‌های نوپایی هستند که در سال‌های اخیر به رشته مهندسی نفت ورود کرده‌اند.
بهترین دانشگاه‌های ایران برای تحصیل در مقاطع بالاتر رشته مهندسی نفت دانشگاه‌های صنعتی شریف، صنعت نفت، تهران، صنعتی امیرکبیر (پلی‌تکنیک)، سهند تبریز، شیراز، علم و صنعت و تربیت مدرس هستند. البته برخی از این گرایش‌ها در مؤسسات غیرانتفاعی، دانشگاه‌های آزاد (مانند واحد علوم تحقیقات تهران، واحد شیراز، امیدیه، گچساران و غیره) و دانشگاه پیام نور نیز ارائه می‌شود.

بازار کار ، آینده شغلی، فرصت های استخدامی و درآمد مهندس نفت

شما به عنوان مهندس نفت می توانند در سازمان ها و شرکت های دولتی و خصوصی حوزه نفت،گاز و پتروشیمی استخدام شوید. همچنین با کسب مدارک عالی دانشگاهی امکان کار برای شما در مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی فراهم می شود.
فارغ التحصیلان گرایش های مختلف مهندسی نفت به طور کلی یا به شرکت های دولتی یا شرکت های خصوصی وارد می شوند.
شرکت های دولتی زیرمجموعه وزارت نفت بوده و معمولا از طریق آزمون استخدامی کتبی و سپس مصاحبه حضوری اقدام به جذب نیرو می‌کنند. در آزمون های شرکت های دولتی حوزه نفت و گاز، برای پذیرش معمولا سهمیه‌‌های متفاوتی در نظر گرفته می‌شود. برای مثال، بومی بودن در استان محل پذیرش و تحصیل در دانشگاه صنعت نفت، از جمله این سهمیه‌ها است.
برای استخدام مهندس نفت در شرکت‌های خصوصی، دو موضوع بسیار حائز اهمیت است. تخصص در زمینه مورد نیاز آن شرکت و تسلط بر زبان انگلیسی به عنوان یک زبان بین‌المللی. این شرکت‌ها با توجه به نیاز خود اقدام به جذب نیرو کرده و در صورت کارآمدی نیرو، کار را با او ادامه می‌دهند.
برای آشنایی بهتر شما با بازار کار این رشته در ادامه به نکات مهمی که توسط برخی از متخصصین و دانشجویان نفت بیان می شود می پردازیم.
اول اینکه نوع دانشگاهی که شما تحصیل می کنید و رتبه و معدل شما به جذب شما در بازار کار ارتباط دارد. خیلی از شرکت های فعال در صنعت نفت و گاز، نیروی انسانی متخصص مورد نیاز خود را از بین فارغ التحصیلان ممتاز دانشگاه های برتر کشور انتخاب می کنند.
همچنین تسلط بر زبان انگلیسی می تواند آینده شغلی مناسب تری را برای شما به عنوان مهندس نفت در این صنعت رقم بزند. زیرا به دلیل تخصصی بودن این صنعت و انحصار بخش هایی از آن در دست مهندسین اروپایی و امریکایی، حتی در صورتی که شما در ایران مشغول به کار باشید اما برای مطالعه منابع روز دنیا، گفتگو و برقراری ارتباط مؤثر با مهندسین خارجی مستقر در پروژه و احیانا رفتن به مأموریت های خارجی برای گذراندن آموزش های تکمیلی یا دوره های خاص، نیاز به تسلط بر این زبان بین المللی دارید.
از سوی دیگر کشورهای تولید کننده نفت در دنیا از جمله کشورهای عضو اوپک علاقه مند به جذب مهندسان نفت ایرانی می باشند و برای آن دسته از مهندسین نفتی که دارای دانش، تجربه و توان بالا می باشند، حقوق های بسیار خوبی نیز پرداخت می کنند. لذا تسلط بر زبان انگلیسی برای کار در این کشورها از الزامات است. از شرکت های بین المللی حوزه نفت و گاز که می توانید در آنها به دنبال فرصت استخدامی مناسبی باشید، می توان به شرکت نفت توتال، شرکت نفت موبیل، شرکت نفت شل، موسسه ملی نفت چین و … اشاره کرد.

درآمد و حقوق مهندس نفت

در بین عموم ایرانی ها شایع است، نفتی ها درآمدهای خوبی دارند. البته آن دسته از متخصصینی که در سکوهای نفتی و دکل ها و یا مناطق عملیاتی کار می کنند به نسبت افرادی که در دفاتر اداری مشغول کارند، از درآمد بیشتری برخوردارند.
همچنین بنابر گفته بسیاری از مهندسین نفت، میزان تجربه افراد در مقدار حقوق دریافتی یکی از عوامل مهم و غیر قابل انکار به شمار می آید و شرکت های خصوصی و دولتی به مهندسان با تجربه نفت پول های خوبی پرداخت می کنند.
برخی از متخصصین نفتی اذعان دارند در صورتی که بتوانید جذب یکی از شرکت های خارجی و یا چندملیتی شوید، با توجه به سطح علمی قابل قبول فارغ التحصیلان ایرانی برای آنها، می توانید درآمدهای خیلی خوبی داشته باشید.
صنعت نفت علاوه بر حفاری دارای بخش های پتروشیمی ، گاز و پالایش و پخش نیز هست و بررسی ها نشان می دهد این سه بخش نیز در آینده بیشتر به رشته های مکانیک ؛ برق و شیمی نیاز دارند.
دانشجویانی که جذب وزارت نفت نشوند میتوانند در شرکت های خصوصی مشغول به کار شوند و یا رشته خود را به مهندسی شیمی تغیر داده ( به دلیل دروس زیاد مشترک ) سپس راهی واحد های صنایع شیمیایی شوند. علاوه بر فعالیت در وزارت نفت ، مهندسان نفت می توانند در بخش های مطالعات و عملیات مهندسی حفاری چاه های نفت و گاز مشغول به تحقیق و فعالیت شده و بازده فعالیت های حفاری را بالا ببرند. همچنین مهندس نفت می تواند در سازمان ها و شرکت های دولتی و خصوصی

 

منبع: iranianpath.com